Հոգոց

Մի պահ լռություն տիրեց: Բաբկենը, ում համար այդ լռությունով բան չփոխվեց, որովհետև մինչ այդ էլ ոչինչ չէր խոսում, հանկարծ վեր կացավ ու գնաց դեպի դուռը:

-Չբացես...չմտնես, հիմա հետը խոսել չի լինի- ասաց Հրանտը,- Առավոտը ինձ ասեց ՝ Հրանտո, կյանքը երկար ա, բայց ժամանակը միշտ չի հերիքում, 75 տարի ապրեցի, բայց հիմա երեք օրն ինչ է, չունեմ, որ տղուս տեսնեմ, նոր... ասեց՝ որ խոսես հեռախոսով Արսենիս կասես, որ ես իրեն եմ սպասել մինչև հիմա, ու հասկանում եմ, թե ինչի ավելի շուտ չեկավ:

-Հետո՞,- հարցրեց Բաբկենը

-Հետո էլ ասեց՝ դուրս արի ու ինձ մենակ թողեք, կմտնեք, երբ էլ հոգոցներս չեք լսի

Բաբկենը ականջը մոտեցրեց դռանը: Հակոբի փոքր տան բակը մարդաշատ էր: Որդու ընկերներ Հրանտը և Բաբկենը, իր հասակակից ընկերներն էին՝ Սարգիսն ու Մելիքը: Վերջիններս լուռ էին: Ջահելները շատ էին խոսում, քննարկում, իրենց քիչ տեսածը հիշում, քիչ իմացածը օրինակ բերում, մեծերը հասկանում էին՝ որ ինչքան շատ հիշելու բան ունես, այնքան մոտ ես վերջին՝ այն պահին, երբ ամբողջ կյանքդ է հիշողություն դառնում՝ հիշողություն, որ առանց քեզ են հիշելու: Սարգիսը հենվել էր ձեռնափայտին ու գետնին էր նայում: Մելիքը ծխում էր երկար չիբուխի ծայրին դրած ինքնաշեն ծխախոտը, որի թութունը Հակոբի բանակային ընկերն էր ուղարկում կողքի գյուղից:

-Օղորմածիք Լուսիկը Հակոբին չկարեցավ մի աղջիկ պարգևի,- ծանր ասաց Մելիքը,- աղջիկը հորը մենակ չէր թողնի, աղջկա սիրտը թույլա, խիղճը՝ շատ: Բաբկեն, դեռ տնքումա՞:

Բաբկենը նորից ականջը դռանը մոտեցրեց:

Սուսանը՝ Բաբկենի կինը, նստած էր պատի տակ դրած կոճղին, ձեռքերը գոգնոցի  տակ պահած անհանգիստ շարժում էր:

-Առավոտը ճաշ բերեցի, Բանջարով ճաշ էի եփել, Բաբկենը կերավ ու թե Լուսիկի եփածի համն ունի, ես էլ մտածեցի, որ Հակոբ բիձին իր կնոջ եփած բանջարով ճաշին կարոտած կլինի, բերեցի, չկերավ, ասեց՝ Սուսան ջան մեկի տեղը երկու կեսրայր ես ունեցել, ինձ էլ քո մարդի հոր հետ հավասար հարգել ես, հիմա գնա հանգստացի, որովհետև հոգեհանգստիս սեղան գցելն ու հավաքելն էլ ա քո վրա լինելու:

-Դրա համար եմ ասում, աղջիկը ծնողի համար թիկունք ա, հույսա, ով ինչ ուզում է ասի, աղջիկը ուրիշ ա,- ասաց Մելիքը: Նրա այս զրույցը ոչ ոք չէր համարձակվում ընդհատել կամ շարունակել, որովհետև Մելիքի համար սա մի ցավոտ թեմա էր: Բոլորը գիտեին, որ ինքը շատ բան կարող է ասել, բայց եթե կողքից որևէ մեկը աղջիկ ունենալուց խոսի Մելիքի աչքերը միանգամից կլցվեն ու նա դանդաղ քայելրով կգնա դեպի գյուղի գերեզմանատունը: Մելիքի կինը մահացել էր երկրորդ զավակին լույս աշխարհ բերելիս, այդ ժամանակ նրանց մեծ երեխան՝ Վարդիթերը, ով Մելիքի տատի անունն էր կրում, ընդմենը 13 տարեկան էր: Այսպես Վարդիթերը իր վրա վերցրեց մեծացող եղբոր ու ծերացող հոր խնամքը, մինչ այն օրը, երբ նրա՝ բոլոր առումներով շնորքով լինելու մասին լուրերը հասան գյուղեգյուղ ու այդ գյուղերից մեկից մի բոյով-բուսով փեսացու եկավ, բայց աղջիկը չհամաձայնեց հորից ու եղբորից հեռու ապրել ու սպասեց այնքան միչև իրենց գյուղացի մի կին քաղցրավենիքով կարմիր կապոցը ձեռքին իրենց տուն եկավ: Վարդիթերին ուզում էին ոնց որ կարգն է նվագով, պարով ու բոլոր ադաթներով տանել, բայց աղջիկը կարծեց, որ դա անարդար կլինի  տաս տարի առաջ աշխարհը լքած իր մոր հիշատակի առաջ: Լուռ հավաքեց այն ամենը, ինչ մայրը հասցրել էր որպես օժիտ կուտակել, գյուղի վանքում պսակադրություն եղավ ու Վարդիկը տեղափոխվեց ամուսնու տուն: Ամուսնության երկու տարիների ընթացքում Վարդիկը չկարողացավ երեխա պարգևել իր ամուսնուն, բայց ամեն օր գալիս էր հոր տուն, նրանց հոգսն էլ իրենց հետ էր քաշում: Եթե երեխա ունենար ամեն ինչ երևի այլ կերպ կդասավորվեր, բայց աներեխա ընտանիքը ժանգոտում է: Անտարբերությունը աննկատ տեղավորվում է ամուսինների միջև: Մի օր էլ Վարդիկը մահացավ, այնպես հեշտ ու լուռ, որ միայն մահվան լուրը տարածվեց ու գյուղի վրա ափսոսանքի մի մեծ հոգոց կախվեց:

- Հրանտո, Արսենի հետ խոսեցի՞ր,- հարցրեց Բաբկենը

- Հա, ասում ա, ինչ կարաք արեք, ես հասնում եմ

-Քանի օր ա դեռ հասնում ա,- դժգոհ ասաց Մելիքը:

-Բաբիկ, հլա տես դեռ տնքում ա,- ծանր ասաց Սարգիսը:

Հետո Սարգիսը հիշեց, որ իր ունեցած վեց զավակներից ոչ մեկը իրեն մոտիկ չեն: Վերջին՝ ամենափոքր տղային ճանապարհ դնելիս Սարգիսի կինը լաց չեղավ, մյուս հինգին ճանապարհել էր թաց աչքերով: Հետո Սարգիսը հասկացավ, որ վերջինի մեկնելու հետ իր կնոջ հույսերն ու հույզերն էլ մեկնեցին: Նրանց էլ ոչնչնչ հողի վրա չէր պահում, այնպես, ինչպես այդ գյուղում տասնյակների: Ծերացող գյուղ էր, ջահելներ քիչ կային: Ամեն ծերացող հոգու հետ ցավ էր ծերանում, որովհետև քիչ-քիչ գերեզմանատունը սկսում էր ավելի շատ տեղ զբաղեցնել, քան ապրողների տները: Լիներ գյուղամիջում խեր,շառ, Աստված հաշվող ծերունի, թե հարևանի տանից վերադարձող պառավ՝ բոլորի աչքերում լռություն էր, չխոսելու մեծ ցանկություն, անխուսափելին հնազանդորեն ընդունելու իմաստնություն:

-Ջահելին պետք ա ազատ թողնես, որ քանի դեռ թևը թռչումա, աչքը կտրումա գնա, առաջ գնա,- ասաց Սարգիսը, ու մի քանի վայրկյան անց, ասես, ինքն իր հետ վիճելով, շարունակեց, բայց ինչքա՞ն հեռու գնան, մինչև ե՞րբ, որ ամենքս սենց Հակոբի նման դատարկ տանը, մենակության մեջ մեր վերջին շուչը փչենք... սխալա, սխալ...

-Հակոբը Արսենին բաց չէր թողում, բայց մեծին լսող ջահել դեռ չի ծնվել,- ասաց Մելիքը

Ու էլի լռություն տիրեց: Ներկաներից յուրաքանչյուրի մեջ արձագանքում էր իր ճակատագրի հետ հարմարված ու աշխարհի հետ  հաշտություն կնքած մարդու հոգոցները: Այդ հոգոցները գուցե չկային էլ, բայց դրանք դեռ լսելու ցանկությունը մեծ էր: Սուսանը հիշեց, որ առավոտյան Հակոբը երեսին էր մոտեցրել իր գոգնոցն ու հոտ քաշել, հետո ասել էր.

-Գարնանամուտին տատիս գոգնոցից հենց էս հոտն էր գալիս՝ բանջարի, նոր դուրս եկած կանաչի, արդեն արև կերած բայց դեռ թաց հողի ու թարմ թխած հացի

-Էսօր հաց եմ թխել.- ասել էր Սուսանը, հուզմունքը զսպելով արագ կապել էր գոգնոցն ու դուրս եկել:

Հրանտը չգիտեր, թե ինչ է ասելու ընկերոջը՝ Արսենին, ոնց է բացատրելու, որ հայրը չուզեց բժշկի երես տեսնի:

-Վերջին ժամերս չեմ ուզում ճամփեքին ու բժիշկների կաբինետներում անցկացնեմ,- ասել էր Հակոբը,- իմ տունը, տանս պատերը, բաց պատուհանից  երևացող նոր ծաղկող այգիս իմ կյանքը կյերկայացնեն ինչքան հնարավոր ա, ոչ մի դեղ ավելի լավ արդյունք չի տա:

-Բայց , ախր, Արսենն ասեց Երևան տանենք քեզ, նորմալ ստուգման, Հակոբ բիձա, բա ես Արսենին ինչ պատասխան կտամ, եթե հանկարծ...

-Էլ ինչ եթե... էլ լեզվիդ մի տա...

Ու Հրանտը դուրս էր եկել առանց խոսելու ու զարմացել էր, թե ոնց է մարդ այսպես հարմարվում հեռանալու մտքին: Հրանտը հիշեց, որ իր մեծ պապը, ով իր մոր հետ Եղեռնից հրաշքով փրկվածներից էին, պատմում էր, թե ոնց են ջահել աղջիկները թուրքի փայ չդառնալու համար ինքնասպան եղել, ընդունել մահը այնպես ինչպես կա՝ առանց փառքի, առանց ափսոսանքի, հաշտությամբ: Հիշեց ու համեմատեց իր այգու կողքին, իր տանը խաղաղությամբ աշխարհից հեռացող մարդուն ու հարկադրված մահի ու ինքնակամ մահի միջև ընտրություն կատարողներին:

Լռությունը չէր լսվում, որովհետև յուրաքանչյուրն իր մտքերի հետ էր, առանձին մյուսներից: Լռությունն ընդհատեց Հրանտի հեռախոսի զանգը, Արսենն էր:

-Արսենն արդեն հայաստանում է, կհասնի մի երկու ժամից,- կարծես սրտից քար գցելով ասաց Հրանտը:

-Բաբկեն, հը՞,- հարցրեց Մելիքը հայացքը գետնից չկտրելով:

Բաբկենը սթափվեց մտքերից: Ականջը մոտեցրեց դռանը:

-Հը՞, Բաբկեն,- կրկնեց Մելիքը, նայեց Բաբկենի մոլորված հայացքին, կախեց գլուխն ու ձեռնափայտով ավազին խաչ նկարեց:

Անի Մաղաքյան / տպագրվել է TVալիք շաբաթաթերթում