Շառլ Ազնավուր Ալբոմ

Արդեն մեկ շաբաթ է, ինչ իմ հիշողությունը դարձել է աղմկոտ թատրոն, որտեղ անդադար միևնույն պիեսն է: 4 մարդ՝ Ռայմոնը, նրա կինը և նրանց զավակները` Լուին և Ժանը,  դուրս են եկել բեմ ու քայլում են յուրաքնչյուրն իր դերի մեջ` փորձելով լավագույնս ներկայանալ իմ անցյալի արվարձաններում:

Եվ չկա ինձ համար ավելի հաճելի մի բան, քան այս անգիր արած պիեսը, որտեղ ինձ ծանոթ է յուրաքնաչյուր շարժում:

Ես նախապես գիտեի այն հոգսերի մասին, որոնց տակ հանկարծ ծանրացել էին իմ բարերարի` <<Քոմեդի Ֆրանսեզ>>-ի դերասան Ռայմոն Ռոնոնի քայլերը: Այն ժամանակ երիտասարդ սերնդի դերասաններին օգնության գալը հեշտ գործ չէր:

Փարիզի Կարդինալ-Լեմուան փողոց տուն 24 հասցեում գործող թատերական դպրոցի տնօրենը բացեց իր տապանի դռները երիտասարդ երգիչների, պարորդների, երաժիշտների ու սկսնակ դերասանների առաջ:

Թվում էր` ոչինչ չի կարող համեմատվել այդ դպրոցի հետ, որն այդքան տարբեր էր մյուսներից: Երիտասարդները, ովքեր ելույթ էին ունենում երեկոյան, կարող էին դասերի հաճախել օրվա երկրորդ կեսին, նրանք, ովքեր փորձեր ունեին այդ ժամանակ, գալիս էին առավոտյան: Երեխաների աշխատանքի մասին օրենքը դեռ չէր ընդունվել, բայց որտեղի՞ց իմանանք, թե ինչու էին այդքան ուրախություն պատճառում բոլորին հենց այդ անվերջանալի ձգվող, դասերի արանքներում տեղավորված փորձերով ու ներկայացումներով լի օրերը: Հատկապես ինձ, ով <<Քոմեդի ֆրանսեզ>>-ի պարոն Ռայմոն Ռոնոնի ընտանիքում ըդունված լինելու առավելություն ուներ: Եվ ահա հիմա` 60 տարի անց փակ աչքերով, սրտիս զարկերի ներքո փորձում էի բռնել անցյալիս ստվերների ամենաչնչին շարժումները` հիշողության բեմի վրա:

Ի՞նչ կարող էր լինել այդ ընտանիքի հետ, որն այդպես ջերմորեն ըդունել էր ինձ: Սովորական դարձած կերպարներին` միայն ինձ համար խաղալու տխուր հաճույքը շուտով վերածվեց համառ և բավական անհեթեթ ցանկության ` գնալ և թակել նրանց դուռը: Նրանց` ժամանակից խունացած կերպարներն արդեն քիչ էին: Ես պետք է իրական տեսնեի, թե ինչպես են նրանք հատում բեմը և մոտենում ետնաբեմին:

Բայց կարելի՞ էր արդյոք հույս ունենալ, որ այսքան տարիներ անց ես կարող էի գտնել ընկերներիս հետքերը: Եթե անգամ մի հրաշքով բացվեն դռները, ապա ինձ կդիմավորեն թոռները կամ ծոռները: Իսկ եթե հանկարծ ես նորից տեսնեմ Ժան և Լուի եղբայրներին, եթե նրանք կենդանի են և արդեն 90 տարեկան ուրախ պապիկներ են: Կարո՞ղ ենք արդյոք գտնել մեր հիշողություններում ծերացած երեխաների երբեմնի զրույցները:

Զարթուցիչի փայլուն թվերը ցույց էին տալիս առավոտյան ժամը 4-ը: Քունը փախչում էր ինձանից: Ես վեր կացա, մանրակրկիտ հագնվեցի և հաստատակամ դուրս եկա գիշերավան ըդառաջ: 

Ամենուրեք լռություն էր: Սկզբում ոտքերս ինձ բերեցին Կարդինալ-Լեմուան փողոց։ Ես գիտեի` ոչ ոք և ոչինչ չէր սպասում ինձ այնտեղ: Օկուպացիայի տարիներին դպրոցը տեղափոխվել է Պերեր հրապարակի մոտ Էժեն-Ֆլաշա փողոց: Հենց այնտեղ դպրոցը ստացավ թատերական կենտրոնի անուն և դարձավ յուրատեսակ կոնսերվատորիա: Ո՞վ գիտի հիմա, որ այս շենքերը օթևան էին տալիս երիտասարդ դերասանների ուրախություններին ու տխրություններին: 

Կոշիկներիս ներբանները տարօրինակ խուլ ձայնով խփում էին մայթերին: Ներշնչող ու խուլ մի ձայն ստիպեց ինձ սթափվել. <<Քոմեդի Ֆրանսեզի՞ց ես>>, - շշնջաց ձայնը: Ես ճանաչեցի Ժյուլ Ռեմյուի իմ սիրելի հնչերանգը Մարսել Պանյոլի եռագրության մեջ:  Քարացա, որ լսեմ ավելին, բայց նորից լռություն տիրեց: Ես քայլերս ուղղեցի դեպի Պերեր հրապարակ, ուր տեղափոխվել էր Ռոնոնների ընտանիքը, նրանք հաստատվել էին կարմիր աղյուսե տանը: Ժամանակը կարծես կանգնեցրել էին: Ես 16 տարեկան էի, ուզում էի դերասան դառնալ, ես հետևում էի Ռայմոնի օրինակին` նա <<Քոմեդի Ֆրանսեզ>>-ի հանրահայտ դերասան էր, ով համաձայնվել էր դասեր տալ երիտասարդ խենթերին, ինչպիսին մենք էինք այն ժամանակ: 

Ես արդեն չէի քայլում, ես թռչում էի` ժպիտը դեմքիս: Առջևից ազգային թատրոնների մեծագույն դերասաններ Պիեր Դյուքսը, Ժան Դեբյուկուրը, Լոգոֆֆը մեկնել էին ինձ իրենց ձեռքերը: Ժուլիետ Գրեկոն, Միշել Սերրոն և էլի շատերը, որոնք հռչակավոր դարձան <<Քոմեդի Ֆրանսեզ>>-ում հայտնվում էին փողոցի շրջադարձին և համալրում էին իրենց շարքերը: Ես ճանաչեցի շենքերը, հարկը, դուռը, բնակարանը: Իմ ուղեկիցները հանկարծ անհետացան: Մեկ րոպե տատանվելուց հետո ես թակեցի դուռը և երկար սպասեցի` չէի կարող հեռանալ: Ես փորձում էի հանգստացնել ինձ: Հնարավոր է նրանք տանը չեն: Գուցե նրանք տեղափոխվել են:

Ինձ ուրիշ ոչինչ չէր մնում անել, քան ցած իջնել: Ես սթափվեցի բանալու ձայնից: Դուռը բացվեց, 30 տարեկանին մոտ երիտասարդ մի կին ուշադիր զննեց ինձ:

-Դուք ու՞մ եք ուզում

Շփոթված փորձեցի մի քանի բառ արտասանել:

-… Ռայմոն Ռոնոնին: Սա այդ տու՞նն է…

Չարաճճի կրակ ցոլաց կնոջ աչքերում: Նա ուրախացավ:

-Դուք պայմանավորվե՞լ եք հանդիպման համար:

Ես մի քանի կցկտուր բառ ասացի:

-Դուք ուշացել եք 60 տարի, պարոն Ազնավուր, բայց խնդրեմ, համեցեք , մի կանգնեք դռների մոտ:

Հյուրասենյակը թեթև խավարի մեջ էր: Ես համաձայնեցի սուրճ խմել` մոռանալով այդ դառը խմիչքի նկատմամբ ուցեցածս զզվանքը: Մինչ խոհանոց գնալը տանտիրուհին առաջարկեց ինձ նստել սպիտակ Ռոշ-Բոբուա կանապեի վրա: Մի քանի րոպե անցավ: Հեռվից ինձ էր հասնում սպասքի խլացնող աղմուկը: Մի պահ փակեցի աչքերս՝ ամբողջովին տրվելով ինձ համար նոր անհոգության զգացողությանը:

Երբ աչքերս բացեցի, երկու երիտասարդ աղջնակ զարմանքով ինձ էին նայում` ին՞չ է անում այս ուշ ժամին այստեղ այս ծերուկը:

Շփոթվեցի: Աչքերիս առաջ մթնեց:

-Պետք է հանդիպել որքան հնարավոր է հաճախ,- ասացի ես,- շուտով մեզանից մեկը, ցավոք, կարող է զղջալ, որ չի արել դա։ Լսեցի՞ն նրանք ինձ: Չնայած ջանքերիս` ձայնս անվստահ էր: Աղջիկներից մեկը մոտեցավ ինձ.

-Իմ ալբոմն է,- քնքուշ ասաց և ինձ մեկնեց հաստափոր մի ալբոմ:

Ալբոմում փակցված էին տասնյակ հին լուսանկարներ: Ամեն մի էջում լուրջ, ուրախ դեմքեր, ընտանեկան լուսանկարներ, նկարներ արձակուրդի ժամանակ: Որքան շատ ընկերներ էին հավերժացել մեկ ակնթարթում: Ես փորձում էի տալ նրանց անունները, բայց իմ  քարացած հիշողությունը հրաժարվում էր խաղալ: Գլուխս պտտվեց: Խմբակային նկարներից մեկում առաջին պլանից մի երիատասրդ ինձ էր նայում գրավիչ ժպիտով՝ իմ 16 կամ 17 տարեկանի ժպիտով: Բայց ալբոմն արդեն ընկնում էր իմ ձեռքերից, սենյակի պատերը դանդաղ պտտվում էին, ինչպես դանդաղեցրած նկարահանման ժամանակ:

Ինձ վրա իջնում էր թեթև հաճելի քուն:

Զարթուցիչի փայլուն թվերը ցույց էին տալիս ժամը 4:30: Մինչ ես նորից կքնեի, ես զարմանքով լսեցի իմ ձայնը. «Պետք է հանդիպել որքան հնարավոր է հաճախ: Շուտով մեզանից մեկը, ցավոք, կարող է զղջալ, որ չի արել դա»:

թարգմանությունը ` Անի Մաղաքյանը